Қауіп-қатерге бас тігетін  мамандықтар әр елде кездеседі. Онда «мүмкін емес» деген сөз айтылмайды, тек «уақытында үлгеру керек» деген ғана бар. Өрт сөндірушілер, құтқарушылар, жедел қызметтердің медицина қызметкерлері қауіпке қарсы тұратын нағыз батырлар. Осы ер жүрек құтқарушылардың еңбегінің арқасында ТЖМ атауы әр қазақстандыққа жақсы таныс.

2025 жылғы 19 қазанда Қазақстанның Төтенше жағдайлар министрлігі өзінің отыз жылдық мерейтойын атап өтеді. Бұл тек күнтізбемен ғана өлшенбейді. Бұл батырлық пен кәсібиліктің, үнемі даму мен өзгерістердің тарихы, артында мыңдаған адам тағдыры тұрған жол.

1995 жылы азаматтық қорғау жүйесі құрылған кезде ведомствоның осындай ауқымды құрылымға айналатынын елестету қиын еді. Бүгінде Мемлекет басшысының қолдауымен ТЖМ  тек өрт сөндіру немесе апат салдарын жою ғана емес, апаттың алдын алуға қабілетті заманауи, технологиялық және икемді құрылым. Күн сайын отыз мыңнан астам адам қызметке кірісіп, ел азаматтарының қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.

Жыл сайын құтқарушылар өрттер мен апаттарға тоқсан мыңнан астам рет шығады. Ондаған мың адам апат аймақтарынан эвакуацияланып, мыңдаған азаматқа медициналық және психологиялық көмек көрсетіледі. Тек 2025 жылдың басынан бері ғана 9 мыңнан астам адам құтқарылып, мыңдаған зардап шеккен адамға көмек көрсетілді. Бұл сандар құрғақ статистика сияқты көрінуі мүмкін, бірақ әрбір көрсеткіштің артында біреудің өмірі: үйінді астынан шығарылған адам, өрттен, сынған мұздың  үстінен құтқарылған жандар бар.

Қазіргі ТЖМ бұл тек каска, өрт сөндіру жеңқұбыры мен автомобильдері ғана емес. Бұл жасанды интеллект, ұшқышсыз ұшу аппараттары мен цифрлық платформалар өрт сөндіргіш пен құтқару құралы сияқты маңызды рөл атқаратын технологиялық экожүйе. Министрліктің иелігінде екі жүзге жуық ұшқышсыз ұшу аппараты бар. Тек биылдың өзінде олар екі мыңнан астам операция жүргізіп, жоғалған адамдарды іздеуге және апат аймақтарындағы жағдайды бағалауға көмектесті.

«Орман» жүйесі ормандағы өрттерді ерте кезеңде анықтауға мүмкіндік береді, «Табиғат» экологиялық қауіптерді талдайды, ал «Тасқын» платформасы су тасқыны қаупін болжай отырып, елді мекендерді алдын ала эвакуациялауға жағдай жасайды. MASS ALERT жаңа жедел құлақтандыру жүйесі қазіргі таңда Алматы қаласында іске қосылды, алдағы уақытта еліміздің сейсмикалық қауіпті өңірлерінде енгізіледі.

Қазақстан азаматтық қорғау жүйесін біртіндеп Еуразиядағы ең технологиялық жүйелердің біріне айналдыруда. Бұл адамның қауіпсіздігін қоғамның кемелділігінің басты көрсеткіші ретінде қабылдайтын мемлекеттің саналы таңдауы.

Ұйымдастырушылық реформаларға да көп көңіл бөлінуде. Соңғы жылдары ТЖМ өз басқару жүйесін толығымен қайта құрып, фрагменттілікті жойып, үйлестірудің біртұтас қағидатын енгізді. Енді бөлімшелер жеке-жеке емес, біртұтас жүйе ретінде жұмыс істейді, ресурстар орталықтандырылған түрде бөлініп, шешімдер жылдам қабылданады. Өрт сөндірушілерді, құтқарушылар мен медицина мамандарын біріктіретін әмбебап бөлімшелер пайда болды, бұл нағыз кешенді жедел ден қою мобильді топтары.

Сонымен қатар инфрақұрылым да нығайтылуда. Тек соңғы екі жылдың ішінде ведомство бірнеше мың жаңа техника, он екі әуе кемесі және жиырма мыңнан астам құрал-жабдық алды. Қазақстан ТЖМ тарихында алғаш рет жеке құрамды төтенше жағдай орындарына жеткізуге арналған өз ұшақтары пайда болды. Биыл еліміздің барлық өңірінде 20 авиажасақ құруға бағытталған жаңа ведомстволық бағдарлама басталды.

Қауіпсіздік ірі қалалардың артықшылығы ғана емес. «Ауыл құтқарушылары» ведомстволық бағдарламасы аясында бұрын көмек кешігіп баратын шалғайдағы ауылдарда заманауи ерікті өрт сөндіру бекеттері құрылуда. Қазір мұндай бекеттер еліміздегі жүздеген елді мекенде жұмыс істеп жатыр. Енді ауыл тұрғындары жақын маңда кез келген уақытта көмекке келуге дайын адамдар бар екенін біледі.

Қазіргі заманғы ТЖМ тағы бір маңызды ерекшелігі халықаралық ынтымақтастыққа басымдық беруі. Қазақстан көрші елдермен апаттардың салдарын жою мәселелерінде белсенді өзара әрекеттесуде. Әзербайжанмен Каспийде ынтымақтастық орнатылған: мұнай төгілулерін жою және теңізде құтқару жұмыстарымен айналысатын «Теңіз жасағы» мамандандырылған бөлімшесі қызмет атқарады. Алматыда Қазақстан-Қытай сейсмология орталығы құрылатын болады, онда бірлесіп деректер талданып, жер сілкіністерінің болжамдары жасалады. Ғылыми ынтымақтастық қауіпсіздік дипломатияның бір бөлігіне айналуының жарқын мысалы.

Өнеркәсіптік қауіпсіздік саласында да ауқымды жұмыстар жүргізілуде. ТЖМ көмір өндіретін кәсіпорындарға кең ауқымды тексерістер өткізіп, цифрлық мониторинг жүйелерін енгізуде. Қарағанды облысында Qarmet компаниясымен бірге пилоттық жоба іске қосылуда: ведомство нақты уақыт режимінде шахталардың жай-күйі, газдану деңгейі және жабдық параметрлері туралы мәліметтер алады. Бақылау, жаңа қауіпсіздік мәдениетін енгізу тәуекел қауіпке айналмай тұрып талданады.

Құқықтық салада да елеулі өзгерістер болып жатыр. 2025 жылдың маусымында Қазақстан Президенті жаңа заңға қол қойды, ол он кодекс пен отыздан астам заңға алты жүзден астам түзету енгізді. Бұл құжат азаматтық қорғау жүйесінің толыққанды реформасына айналды. Заң ТЖМ үйлестіру рөлін күшейтіп, қызметкерлердің әлеуметтік қорғалуын арттырады, төтенше жағдайларға ден қоюдан алдын алу кезеңіне өтуін бекітеді. Бұл қауіпсіздікті мемлекеттің стратегиялық басымдылық деңгейіне көтеретін маңызды қадам.

Бірақ ТЖМ – бұл тек техника, реформалар мен нормативтер ғана емес. Ең бастысы адамдар. Форма киіп, төтенше жағдайларға қарсы тұратын жандар. Ведомство қызметкерлердің әлеуметтік қорғалуын жүйелі түрде жақсартуда: тұрғын үй төлемдері, жеңілдіктер, қосымша сақтандыру беріледі. «Орталық–Өңір–Орталық» кадрлық ауысым жүйесі енгізілді, мұнда орталық аппараттың тәжірибелі басшылары өңірлерге жіберіліп, жергілікті басқаруды күшейтіп, жас мамандарға білім береді.

ТЖМ мерейтойына орай «30 жылдыққа орай 30 игі іс» акциясы жүргізілді. Қыркүйек пен қазан айлары аралығында елімізде құтқарушылар қайырымдылық және әлеуметтік іс-шаралар өткізуде: балалар мен қарттарға көмек көрсетеді, донорлық акцияларға қатысады, көгалдандыру жұмыстарын жүргізеді. Бұл бастама форма мен атақтардың артында тек төтенше жағдайларда ғана емес, күнделікті өмірде де жүрегімен көмектесуге дайын қарапайым адамдар тұрғанын еске салады.

Бүгінгі таңда Қазақстан ТЖМ жай ғана ведомство емес, ұлттық болмыстың бір бөлігі. Ол мемлекеттің күшін білдіретін барлық қасиеттерді: ұйымдастырушылықты, жауапкершілікті, инновацияны және адамгершілікті біріктіреді. Қауіпсіздік бұл міндет қана емес, сананың және мәдениеттің бір бөлігі.

Отыз жыл жетілу мен даму дәуірі. Артқа қарап, «Көп жұмыс атқарылды» деп айтуға болатын уақыт. ТЖМ үшін бұл қорытынды емес, керісінше жаңа кезеңнің бастауы. Алда цифрландыру, өнеркәсіптік қауіпсіздіктің жаңа стандарттарын енгізу, авиацияны дамыту, халықаралық серіктестермен интеграциялау, алдын алу жүйелерін жетілдіру сияқты одан да үлкен міндеттер бар.

Қазақстан бүкіл өңірге үлгі бола алатын үлгіні жасап жатыр, онда азаматтардың қауіпсіздігі даму негізі болып табылады, ал қоғамға қызмет ету мамандықтың мәні. Әрине төтенше жағдайлар орнына барған соң еститін «Рақмет, сіздер уақытында жеттіңіздер»  деген қарапайым сөздер құтқарушылар үшін ең үлкен алғыс.

Шыңғыс Әрінов

Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар министрі, генерал-майор