Мемлекет басшысы АҚШ Президентінің Оңтүстік және Орталық Азия бойынша арнайы өкілі Серджио Гормен және АҚШ Мемлекеттік хатшысының бірінші орынбасары Кристофер Ландаумен кездесті.

Вашингтонда өтетін С5+1 саммиті қарсаңындағы бұл кездесуді геосаяси тепе-теңдікті сақтап, ұлттық мүддені нақты іспен ұштастыру жолындағы маңызды кезең деп атап көрсетуге болады. Осы бір кездесуге талдау жасап көрейік:

1. Кездесудің геосаяси мәні

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың АҚШ Президентінің Оңтүстік және Орталық Азия бойынша арнайы өкілі Серджио Гор мен Мемлекеттік хатшының бірінші орынбасары Кристофер Ландауды қабылдауы сырт қарағанда қалыпты дипломатиялық кездесудің бірі секілді көрінгенімен, іс жүзінде аймақтық саясаттағы бағыттың айқындалғанының нышаны.

Бұл кездесу Вашингтонда өтетін С5+1 саммитінің алдындағы стратегиялық келісімдер сериясының өзегіне айналып отыр. С5+1 форматы — Орталық Азия елдері мен АҚШ арасындағы бірлескен диалог алаңы. Соңғы жылдары бұл формат аймақтың экономикалық және геосаяси салмағы артқан сайын маңызын еселей түсті.

Қазіргі күрделі халықаралық жағдайда, әсіресе Украинадағы соғыс пен Қытайдың экономикалық ықпалының күшеюі, Ресейге қарсы санкциялық саясат, Еуропа нарығындағы қайта құрулар — бәрі де Орталық Азияны бәсекелі аймаққа айналдырды. Осындай жағдайда Қазақстанның дипломатиялық тепе-теңдікті сақтап, көпвекторлы саясатын нақты әріптестікке айналдыруы — саяси шеберліктің көрінісі.

2. Тоқаевтың ұстанымы – прагматизм мен серіктестікке ашықтық

Қасым-Жомарт Тоқаевтың Дональд Трамптың шақыруына алғыс айтуы мен алдағы саммиттен зор үміт білдіруі Қазақстанның Америкамен серіктестікті кеңейтуге дайын екенін айғақтайды. Бұл — эмоциялық емес, есепке негізделген, прагматикалық шешім.

Президенттің сөзімен айтқанда, “Қазақ-америка кеңейтілген стратегиялық серіктестігін дамыту – ұзақ мерзімді тұрақтылық пен өзара сенімге негізделеді.”

Қазақстан бұл арқылы үш мақсатты көздеп отыр:

1. Инвестициялық серпін беру. АҚШ капиталы мен технологиясын тарту – экономикалық әртараптандырудың негізгі бағыты.

2. Саяси тепе-теңдікті сақтау. Ресей мен Қытай арасындағы геосаяси кеңістікте тәуелсіз шешім қабылдай алатын мемлекет ретінде беделін бекіту.

3. Аймақтық көшбасшылықты нығайту. С5+1 саммиті алдында АҚШ-пен келіссөз жүргізіп, күн тәртібін қалыптастыру — Қазақстанның аймақ ішіндегі жетекші рөлін айқын көрсетіп отыр.

3. Әңгіме тек дипломатияда емес — нақты экономикада

Кездесуде энергетика, аса маңызды минералдар, цифрландыру, көлік және логистика салаларындағы ынтымақтастық талқыланды. Бұл бағыттардың әрқайсысы Қазақстан үшін де, АҚШ үшін де өзара тиімді стратегиялық вектор.

Энергетика және минералдар

• Қазақстан – уран өндіруде әлем бойынша №1 ел.

• АҚШ Ресей мен Қытайға тәуелділікті азайту үшін сенімді серіктес іздеп отыр.

• Қазақстан сирек кездесетін металдарды игеруде, жасыл энергетикаға көшу бағытында әлеуетті ел.

Бұл салада екі ел арасындағы жаңа технологиялар трансферті, қайта өңдеу зауыттарын бірлесіп салу, геологиялық барлау саласындағы тәжірибе алмасу мүмкіндігі зор.

Цифрландыру және инновация

• Қазақстан цифрлық мемлекетке көшу стратегиясын жүзеге асырып жатыр.

• АҚШ технологиялық экожүйе мен инновациялық стартаптарды қолдауда жетекші ел.

• Бірлескен ІТ-платформалар, киберқауіпсіздік, жасанды интеллект жобалары — осы бағыттағы жаңа кезеңнің бастауы.

Көлік және логистика

• «Орта дәліз» (Middle Corridor) — Еуропа мен Азияны Қытай мен Ресей аумағын айналып өтетін балама бағытпен байланыстыратын жоба.

• Қазақстан бұл дәліздің негізгі бөлігіне айналып отыр.

• АҚШ тарапынан осы инфрақұрылымдық бағдарға қызығушылық артуы – жаһандық экономикалық маршруттар картасында Қазақстанның маңызын арттырады.

4. Геосаяси тепе-теңдік және көпвекторлық сын-қатерлер

Көпвекторлық саясат – Қазақстанның сыртқы саяси ДНҚ-сы. Алайда бұл тепе-теңдік оңай сақталмайды. АҚШ-пен тығыз серіктестік Ресей мен Қытай тарапынан күдік тудыруы мүмкін.

Қазақстан үшін басты міндет – “тең арақашықтық” қағидасын сақтай отырып, нақты пайда беретін бағыттарды дамыту.

Бұл жерде Тоқаевтың дипломатиялық балансы айқын көрінеді:

• Бір жағынан, АҚШ-пен жоғары деңгейдегі диалог арқылы инвестиция мен технология тартады;

• Екінші жағынан, Қытаймен сауда және логистика жобаларын жалғастырады;

• Үшінші жағынан, Ресеймен дәстүрлі энергетикалық және қауіпсіздік салаларында байланысын үзбейді.

Мұндай саясат — тәуелсіз сыртқы бағыттың нақты көрінісі.

5. Алдағы С5+1 саммитінен не күтуге болады

Вашингтондағы саммитте келесі бастамалар көтерілуі ықтимал:

1. Critical Minerals Partnership for Central Asia – аймақ елдері арасындағы минералдық ресурстар тізбегін құру.

2. Digital Connectivity Initiative – цифрлық инфрақұрылым және деректер қауіпсіздігі саласындағы серіктестік.

3. Middle Corridor Acceleration Plan – Транскаспий бағытындағы жүктер ағынын арттыру, көлік дәлізін кеңейту.

4. Educational and Human Capital Program – аймақ жастарына арналған білім гранттары мен кәсіби бағдарлама.

5. Security & Stability Dialogue – өңірлік қауіпсіздік, терроризммен күрес және көші-қон мәселелерін қамтитын платформа.

Бұл бастамалар Қазақстанның ұлттық мүддесіне сай келеді: экономиканы әртараптандыру, инновацияны дамыту, өңірлік тұрақтылықты қамтамасыз ету.

6. Сараптамалық қорытынды

АҚШ-пен стратегиялық серіктестік — Қазақстанның сыртқы саяси бағытындағы жаңа кезеңнің бастамасы. Бұл кезеңнің ерекшелігі – идеологиялық ұран емес, прагматикалық пайда мен технологиялық серпінге негізделуі.

Қазақстан:

• геосаяси көпвекторлықтың ең сәтті моделін ұсынып отыр;

• инвестиция мен инновацияны тартудың нақты механизмін қалыптастыруда;

• Орталық Азиядағы тұрақтылық пен келісімнің үлгісін көрсете алды.

Ендігі міндет – осы саяси және экономикалық келісімдерді нақты жобаларға айналдыру. Энергетика, цифрландыру, логистика, білім беру және экологиялық бағыттарда ортақ бағдарламалар іске асқан жағдайда, бұл серіктестік тек екі елдің емес, бүкіл аймақтың болашағына әсер ететін үлгі болмақ.

Қорытынды ой

Қасым-Жомарт Тоқаевтың ұстанымы анық:

«Қазақстан бейбітшілік, прогресс және тең серіктестік жолында.»

Бұл ұстаным бүгінгі геосаяси жағдайда елдің беделін арттырып қана қоймай, ұлттық мүддені жаһандық тепе-теңдікпен ұштастырып отыр.

Сондықтан АҚШ-пен өткен бұл кездесу сыртқы саясаттағы жаңа дәуірдің алғашқы парағы деуге толық негіз бар.