Қазіргі заманда балалардың қолынан телефон немесе планшет түспейтіні таңқаларлық емес. Бала үшін гаджет – ойын да, ақпарат көзі де, уақыт өткізу құралы да. Көп ата-ана оны тыныш отыру үшін, қызықтыру үшін береді. Бірақ экран алдында ұзақ уақыт өткізген балада дамудың маңызды кезеңдері кешігіп, психикалық және сөйлеу қабілеттерінде өзгерістер туындайды. Гаджеттер біздің өміріміздің бөлшегі болса да, олардың зияны да бар.

Республикалық ұлттық оңалту орталығының логопеді Джаналиева Гүлзат Карибековнаның айтуынша, бүгінгі күні гаджетке тәуелді балалар саны күн санап артуда. Психологтар оны «Номофобия» деп атайды. «Гаджетсіз жүре алмайтын балалар көбейіп келеді. Егер телефон болмаса немесе ұмыт қалған жағдайда тез алаңдаушылық туып, ашуға беріледі. Бұл баланың зейінінің тұрақтылығын бұзады», – дейді маман. Баланың миы, әсіресе сөйлеу қызметін атқаратын мишық 3 жасқа дейін өте белсенді дамиды. Смартфонды ұзақ уақыт қолдану осы дамуға кері әсерін тигізуі мүмкін. «Бала сөйлей алу қабілетін толық дамыта алмай қалуы мүмкін. Сондықтан смартфонды балаға берер алдында ата-ана көбірек ойлану керек. Жалпы 3 жасқа дейін балаларға телефон беруге шектеу қою керек», – дейді Джаналиева Гүлзат Карибековна.

Көп ата-ана балалардың тыныш отыруын қамтамасыз ету үшін телефон ұстатады. Ал қызылды-жасылды суреттер мен видеолар балаларды ерте жастан гаджетке тәуелді қылады. Балалар экраннан алған қанағаттануды өмірдің басқа салаларында іздеуді білмейді. Маманның айтуынша, баланың бос уақытын тиімді ұйымдастыру маңызды. «Гаджетсіз тиімді күн жасау үшін балаларды қосымша үйірмелерге, кітапханаларға, табиғатқа жиі апарыңыз», – дейді Гүлзат Карибековна.

Экранға тәуелділік тек психикалық дамуға әсер етіп қана қоймайды, балалардың әлеуметтік дағдыларына да қауіп төндіреді. Ұзақ уақыт гаджетпен болған бала достасуды, ойында бірге әрекет етуді, эмоциясын сөзбен жеткізуді кеш меңгереді. Мұндай тәуелділік балада ішкі жалғыздық сезімін, өз-өзіне сенімсіздікті тудыруы мүмкін. Сондықтан мамандар ата-аналарға баланы тек телефон арқылы қызықтырмай, шынайы әлеммен таныстыруды ұсынады.

Гүлзат Карибековнаның пікірінше, гаджетке тәуелділіктің алдын алу – ата-ананың өзінен басталады. «Гаджетсіз өмір», «гаджетті шектеу» дегенді ата-ана өзінен бастаса, бала айналада болып жатқан дүниелерге назар аударады, қызығушылықтары дамиды. Бала ойын арқылы өседі, дене қимылына арналған ойындар ойнап, ойларын дамыта алады», – дейді маман. Ата-ана өз үлгісімен баланы қызықтырып, белсенді өмір салтын көрсетуі керек.

Қазіргі заманда гаджетсіз балаларды ұстау мүмкін емес. Сондықтан балаға смартфонды уақытпен пайдалануға дағдыландыру маңызды. Балаларға экранды тек ойын немесе ақпарат көзі ретінде емес, құрал ретінде көрсету керек. Егер ата-ана өз үлгісін көрсетіп, балаларға көп уақыт бөліп, олардың не нәрсеге қызығушылық танытатынын ашып берсе, бала гаджеттен тәуелді болмайды. Бұл әдіс психикалық және физикалық дамыған ұрпақ өсіруге мүмкіндік береді.

Бала дамуы тек экранға тәуелді болмауы үшін, ата-аналар оның бос уақытын тиімді ұйымдастырып, ойлау, сөйлеу, эмоционалды және әлеуметтік қабілеттерін қолдауы қажет. Гаджет тек ойын құралымен шектелмей, балалар үшін ақпарат, қарым-қатынас және әлемді тану көзі болуы мүмкін. Бірақ оны дұрыс бағыттап, уақытын шектеу – ата-ананың басты міндеті.

Балалардың қызығушылығын дамыту үшін гаджет тек қауіпсіз құрал ретінде қолданылуы тиіс. Қолдану уақытын шектеу, экранды бірге қарау, мазмұнды талқылау баланың дамуына оң әсер береді. Маманның айтуынша, ата-ананың өзі үлгі болып, балаларға көп уақыт бөліп, олардың қызығушылығын ашуы маңызды. Осы арқылы гаджет тек құралға айналып, баланың дамуына кедергі келтірмейді, керісінше жаңа білім мен қабілеттерге жол ашады.

Экран – баланың досы да, жауы да. Оның пайдасы да, зияны да қолдану деңгейіне байланысты. Шынайы балалық тек экран жарығында емес, көзқарас пен сөз алмасуда қалыптасады. Гаджетке тәуелділікті бақылау, уақытын шектеу және баланы белсенді өмірге тарту арқылы келесі ұрпақ тек технологиямен емес, шынайы өмірмен байланысқан, саналы, шығармашыл азаматтар ретінде өседі.

Сонымен қатар, мамандар баланың психикалық саулығы мен денсаулығына да назар аударуды ұсынады. Ұзақ уақыт экран алдында болған балада көздің шаршауы, ұйқының бұзылуы, зейіннің әлсіреуі байқалады. Сондықтан ата-аналар экран уақытын бақылап, үзілістер жасауға тиіс. Балаға гаджет тек шектеулі уақытқа ғана берілуі керек. Бұл қарапайым ереже өмір бойы дұрыс дағды қалыптастыруға көмектеседі.

Дені сау балалар – болашаққа сенім. Оларды дұрыс бағыттаған кезде ғана гаджет тек құралға айналып, баланың дамуына кедергі келтірмей, керісінше жаңа білім мен қызығушылыққа жол ашады. Ата-ананың үлгісі мен қамқорлығы – процестің басты кілті. Әр отбасы осыны түсініп, балаларын гаджет тұзағынан қорғап, өмірдің әртүрлі қырларын көрсетуі керек. Шынайы қызығушылық, шығармашылық және қарым-қатынас – баланың дамуының негізі болып табылады.

Бұл жолмен гаджет заманы да, шынайы балалық та қатар жүре алады. Егер ата-аналар өз үлгісін көрсетіп, балаларға көп уақыт бөліп, олардың қызығушылығын аша білсе, бала гаджеттен тәуелді болмайды. Қазір экран заманы, бірақ дұрыс бағытталған қолдану баланың дамуына жаңа мүмкіндіктер береді.

Балалар тек экран арқылы емес, өмірдің әртүрлі қырын көре отырып, ойлап, сөйлеп, қарым-қатынас жасап, толыққанды дамуы тиіс. Тек осы жолмен біз келесі ұрпақты саналы, шығармашыл және психикалық сау азамат ретінде өсіре аламыз. Гүлзат Карибековнаның кеңесі бойынша, ата-аналар өз үлгісімен және қамқорлығымен балаларға өмірдің әртүрлі қызықтарын таныстыруы керек, ал гаджет тек қажетті құрал болып қала береді.

Дарига Рустемова, журналистика факультетінің 2 курс студенті