Семейде Федор Михайлович Достоевский өмір сүрген үй сақталған, жарты ғасырдан астам уақыт бойы жазушының әдеби-мемориалдық мұражайы орналасқан.

Қала орталығында бір жарым қабатты ағаш үй сақталған, онда Ф.М. Достоевский 1857-59 жылдары пәтер жалдаған. Бұл ғимарат жазушының бүгінгі мұражайының негізі, оның мемориалдық бөлігі болды. 

1965 жылдың қазан айында қалалық атқару комитетінің шешімімен Достоевский көшесіндегі 118 үйдің төменгі қабаты (бұрынғы пошташы Лепухиннің үйі) тұрғындардан босатылды. Мұнда келесі жылы Ф.М. Достоевскийдің есімін алған қалалық кітапхана ашылды. Кітапхана меңгерушісі болып Зинаида Георгиевна Фурцева тағайындалды. 

Мұражай қызметкерлері кітапхана жұмысының алғашқы күндерінен бастап келушілер мен оқырмандар жазушының Семей қаласында болуы туралы жиі сұрақтар қоятынын айтты. Келушілерге Ф.М. Достоевский туралы толығырақ айту қажеттілігі туындады. Бұл үшін кітаптар, ол туралы материалдар қажет болды. Жаңадан ашылған кітапханада жазушының бірде-бір шығармасы болған жоқ. Зинаида Георгиевна әйгілі адамдармен, жазушылармен, ғалымдармен, әдебиеттанушылармен, Пушкин атындағы Әдебиет институтымен, кітапханалармен, кітап дүкендерімен хат алмасады. 

Көп ұзамай кітапханаға А. Долинин, Б.Руриков, Г. Фридландер, Б. Бурсов, В. Кирпотин, П. Пустовойт, В. Нечаева, К. Федин, Л. Леонов, К. Чуковский, Г. Серебрякова, В. рождественский, Д. Гранин, Н. Арденс, С. Мұқанов, Н. Анова, П. Косенко, О. Сүлейменов және т. б. Мұражайдың құрылуына үлес қосқан академиктер Ә. Марғұлан, М. Қаратаев, В. Терновский қызығушылық танытты. З. Фурцева болашақ мұражай қорын белсенді түрде қалыптастырды. КСРО Халық суретшісі С.Т. Коненков «Достоевский ауыр атлетикада» мүсінінің гипстік көшірмесін сыйлады. Академик В.Н. Терновский ХХ ғасырдың басында белгісіз автордың Ф.М. Достоевскийдің гипс бюстін алды. К.А. Фединнің бастамасымен Орталық әдебиет үйінің кітапханасы 1000 томдық құнды әдебиеттерді сыйға тартты. 

Көп ұзамай Достоевский үйі тұрғындардан толығымен босатылып, облыстық тарихи-өлкетану мұражайының филиалы ретінде жұмыс істей бастады. 1971 жылы әлемдік жұртшылық Ф.М. Достоевскийдің туғанына 150 жыл толуын атап өткен кезде, ҚазКСР Министрлер Кеңесінің 1971 жылғы 7 мамырдағы № 261 қаулысымен Ф.М. Достоевскийдің дербес Семей облыстық әдеби-мемориалдық мұражайы ашылды. Қалалық педагогикалық институтта ғылыми конференция өтті, оған көрнекті жазушылар: П. Нилин, Н.Арденс, С. Мұқанов, Ә. Нұрпейісов қатысты. Мерекеге келген Мәскеу кеңесінің әртістері И. Саввин мен Г. Бортников Ю. Завадскийдің «Петербург армандары» спектакліндегі жұмысы туралы айтып, бірқатар көріністер қойды.

1972 жылы облыс басшыларының бастамасымен кең әдеби экспозициясы, қор қоймасы, кинозал және ғылыми кітапханасы бар мемориалдық үйге қосымша ғимарат салу ойластырылды. Бұл кеңейту идеясын әртүрлі адамдар мен ұйымдар қолдады және барлығы оған қызығушылық танытты. Бұл туралы жоба сәулетшісі В. Власовтың 27-ші шешімі болғандығы да айтылады. Семейліктер жазушының басқа мұражайларға ұқсамайтын бірегей мұражай жасауды ойлады. 1976 жылы қосымша құрылысы аяқталды. Жаңа ғимарат пен мемориалды үй жеңіл шыны фойемен байланыстырылды, осылайша тарих пен қазіргі заманның ажырамас байланысын бейнелейді. 

Мұражайды безендіру үшін Мухина атындағы Ленинград өнер және өнеркәсіп училищесінің соңғы түлектері В.Одноколкин, Г. Козлитин, В. Гукасов, С. Широков шақырылды. Мұражай ғимаратының жанына Мәскеу мүсіншісі Дмитрий Элбакидзе орындаған «Ф.Достоевский және Ш. Уәлиханов» қола мүсіні орнатылып, кешенді композициялық түрде аяқтады.

Руслан Шакабаев, 018.kz

Суреттер ашық көздерден алынды