Премьер-министр Олжас Бектеновтің төрағалығымен өткен Үкімет отырысында еліміздің авиация саласын дамыту және цифрландыру мәселесі қаралды. Мемлекет басшысының тапсырмаларын іске асыру, ағымдағы ахуал және алдағы жоспар туралы көлік вице-министрі Талғат Ластаев баяндама жасады. 

Ол Мемлекет басшысы Үкіметтің кеңейтілген отырысында азаматтық авиацияны дамытуға ерекше назар аударғанын атап өтті.

«Cоңғы бес жылда саланың көрсеткіштері екі есеге өсті. Өткен жылы қазақстандық әуе компаниялар 14,7 млн жолаушыны тасымалдады, ол 2023 жылдың көрсеткішімен салыстырғанда 11%-ға көп», — деп мәлімдеді Талғат Ластаев.

Оның айтуынша, әуежайдарда қызмет көрсетілген жолаушылардың саны 14%-ға өсіп, 29,7 млн адамды құрады.

Ұшу қауіпсіздігі – азаматтық авиацияның басты міндеті. Қазақстанда бұл көрсеткіш, Батыс Еуропа елдерінің көрсеткіштерімен қатар қоюға келеді, Халықаралық авиациялық ұйымының бағалауы бойынша 82%-ды құрайды. Бұл әлемдік орташа деңгейден 11,2%-ға жоғары.

Өткен жылы Еурокомиссия Қазақстан әуе компаниялары үшін Еуропа Одағына ұшуға қатысты «қара тізімдегі» барлық шектеулерді толығымен алып тастады.

Вице-министр биылғы шілде айында Мемлекет басшысының шақыруымен алғаш рет ресми сапармен Қазақстанға ИКАО Кеңесінің президенті Сальваторе Шаккитано келетінін хабарлады. Бұл Қазақстан мен ИКАО арасындағы ынтымақтастықтың жаңа кезеңі болмақ.

Сондай-ақ Ақтау маңындағы ұшақ апатынан кейін арнайы отырыста берілген ҚР Премьер-министрінің тапсырмасына сәйкес авиация әкімшілігі негізгі ірі әуе кәсіпорындарын тексерді.

Авиациялық оқиғаларды тергеуге қатысты бұл көрсеткіш ИКАО-ның ұшу қауіпсіздігін бағалау үшін маңызды 8 критикалық көрсеткіштің бірі саналады. Қазақстанда ол 51%-ды құрайды. 

Вице-министрдің айтуынша, жағдайды жақсарту үшін жыл соңына дейін жоғары білікті мамандарды тарта отырып, қажетті жабдықтармен қамтамасыз етілген көлік оқиғаларын тергеу жөніндегі арнайы орталық құру жоспарлануда.

«Саланың тұрақты дамуын қамтамасыз етуде әуе бағытттарының кеңеюі мен әуе флотының жаңаруы маңызды рөл атқарады. Қазақстанда ішкі әуе тасымалын 6 әуе компаниясы 56 бағыт бойынша жүзеге асырады. Өткен жылы маршруттар саны 10%-ға артты, бұл ел ішіндегі көлік қолжетімділігінің өсіп келе жатқанын көрсетеді», — деді Талғат Ластаев.

Ведомствоның мәліметінше, әуе рейстерінің тұрақтылығы 75%-ды құрайды, бұл әлемдік көрсеткіштерге сәйкес келеді. Әуе тасымалы сапасын арттыру және рейстердің кешігуін азайтудың негізгі факторларының бірі – әуе кемелері паркін жаңарту және ұлғайту. Қазақстандық әуе компаниялары жыл сайын 10-15 жаңа заманауи ұшақ сатып алуда. Қазіргі таңда еліміздің әуе паркінде 104 ұшақ бар. 

Осы жылдың бір жарым айында еліміздің әуе паркі екі жаңа заманауи Airbus A320 NEO лайнерімен толықтырылды. Жыл соңына дейін тағы 14 ұшақ келеді деп күтілуде, бұл тасымалдау сыйымдылығын 15%-ға арттыруға мүмкіндік береді.

Талғат Ластаев сондай-ақ Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша Катонқарағай, Зайсан және Кендірлі курорттық аймақтарындағы шағын өңірлік авиацияның жаңа әуежайларының жобаларын іске асыру бойынша жүргізіліп жатқан жұмыстар туралы баяндады.

Қазіргі уақытта құрылыс маусымы ашылысымен жұмысты бастау үшін барлық қажетті дайындық шаралары жүргізілуде. Бұл әуежайларда ATR-72, Q-400 Bombardier сияқты сыйымдылығы 74 орынға дейінгі өңірлік ұшақтарды пайдалану жоспарлануда. Үш ұшақ Өнеркәсіпті дамыту қорының тетіктері арқылы сатып алынады.

Басты міндет – Алматы, Астана және басқа да ірі қалалардан осы әуежайларға тікелей, халыққа қолжетімді әуе қатынасын ұйымдастыру.

Жыл сайын 26 әлеуметтік маңызы бар әуе бағытын субсидиялау есебінен көлік қатынасының қолжетімділігі артуда. Әсіресе, Үшарал, Үржар, Түркістан, Ақтау, Көкшетау, Балқаш сияқты туристік бағыттарға ерекше назар аударылады.

Вице-министр атап өткендей, бүгінде Үшарал, Үржар, Балқаш әуежайларындағы шағын авиация терминалдары мен әуеайлақтарына жөндеу жұмыстары аяқталды.

Биыл билеттердің орташа құны 18 мың теңге болатын 12 туристік әуе бағытын субсидиялау жалғастырылады.

Жерүсті инфрақұрылымына келетін болсақ, былтыр 10 әуежайда құрылыс және жөндеу жұмыстары жүргізілді. 350 млрд теңге көлеміндегі жеке инвестицияларды тарту есебінен Алматы, Шымкент және Қызылорда қалаларында үш жаңа жолаушылар терминалы жаңартылды. Бұл олардың өткізу қабілетін 6,5 есе арттыруға мүмкіндік берді. 

Астана, Ақтөбе, Шымкент, Қарағанды және Жезқазған әуежайларында ұшу-қону жолақтарына жөндеу жұмыстары жүргізілді. Ақтау және Павлодар әуежайларында күрделі жөндеу жұмыстары биыл аяқталады.

«Әуе хабтарын дамыту және ел әуежайларындағы жүк ағынын ұлғайту бойынша 6 әуежай анықталды. Осы мақсатта Астана, Алматы, Шымкент, Ақтөбе, Қарағанды, Ақтау әуежайларында инфрақұрылымды жаңарту мен логистикалық процестерді жеңілдетуге бағытталған 5 негізгі шара қарастырылған. Бұл жобаларды жүзеге асыру үшін $2,1 млрд жеке инвестиция тарту жоспарлануда», — деді Талғат Ластаев.

Мәслен, Ақтауда әуе, автокөлік, теміржол және теңіз тасымалдарын біріктіріп, жүк ағынын қамтамасыз ететін толыққанды мультимодальды хаб құру көзделген. Хаб құрылымында ұшақтарды техникалық қызмет көрсету және жөндеу орталығы, сондай-ақ мамандарды даярлау бойынша оқу орталығы қарастырылған. 

Тасымалды дамытудың негізгі шарты – авиаотынның жеткілікті көлемде және қолжетімді бағада болуы. Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, бұл мәселені шешу үшін Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі және Энергетика министрлігімен бірлесіп жұмыс жүргізілуде. Бұл жұмыс авиатотың бағасын төмендетуге, өндіріс көлемін арттыруға, Jet A-1 стандартына көшуге және жеткізу процесіндегі делдалдарды жоюға бағытталған кешенді шараларды қамтиды.

«Халықаралық әуе рейстерінің саны жыл сайын артып келеді. Қазіргі уақытта 31 елдің 58 қаласына 119 бағыт бойынша рейстер орындалады. Былтыр 22 халықаралық бағыт бойынша 6 жаңа қалаға 12 рейс ашылды. Олардың қатарында Мумбай, Джидда, Прага сияқты ірі қалалар бар. Сонымен қатар, 10 бағыттағы рейстер қайта жанданды», — деді вице-министр.

Биыл 16 жаңа бағыт жоспарланғаны атап өтілді, оның ішінде Рим, Мюнхен, Будапешт, Шанхай, Гуанчжоу, Пусан және басқа да қалалар бар.

Қазақстанның халықаралық әуе нарығына 4 жаңа шетелдік лоукостердің келуімен жолаушыларға бюджеттік әуе бағыттарын ұсыну мүмкіндігі кеңейіп отыр. Олар: SpiceJet, Eastar Jet және T’way Air, ThayAirAsia.

Өткен жылы «ашық аспан» режимі Қызылорда, Қостанай және Атырау әуежайларында енгізілді және барлық халықаралық әуежайларда жұмыс істеуде.

Авиация саласының өсуі білікті кадрлармен қамтамасыз етуді талап етеді. Қазақстанның азаматтық авиациясында 23 мың адам жұмыс істейді. Мамандарды даярлау Азаматтық авиация академиясында, 21 оқу орталығында, сондай-ақ авиациялық кәсіпорындардың базасында жүргізіледі.

Салаға жыл сайын 600 ге дейін жаңа мамандар қажет. Алайда Азаматтық авиация академиясының EASA PART-FCL халықаралық сертификатының болмауына байланысты әуе компаниялары шетелдік ұшқыштарды жұмысқа қабылдауға мәжбүр. 

Азаматтық авиация академиясы жыл соңына дейін Еуропалық авиациялық қауіпсіздік агенттігінің (EASA) сертификатын алуды жоспарлап отыр. Бұл кадр даярлау сапасын арттырып, шетелдік мамандарға тәуелділікті азайтады.

Саланың цифрлық трансформациясы туралы баяндай отырып, вице-министр бүгінгі таңда МЖӘ шеңберінде «E-freight» жүк тасымалдарында электрондық құжат айналымы жүйесінің жобалары енгізілгенін атап өтті.

Отандық әуежайларда жолаушыларға қағаз құжаттарды көрсетпей-ақ тіркеуден және бақылаудан өтуге мүмкіндік беретін «E-doc-airport» электрондық жеке басын куәландыру жүйесі енгізілді.

«Қазіргі уақытта жолаушыларды биометриялық сәйкестендіру, ұшақтың ұшу уақытын қысқарту және отын шығынын азайту үшін маршруттарды оңтайландыру, сондай-ақ рейстердің кешігуі кезінде цифрлық сақтандыру қызметтері енгізу сатысында. Бұл қызмет әуе билеттерін сату қосымшасына енгізілетін арнайы сервис болады. Ол жолаушыларға рейс кешігуіне қарсы сақтандыру жасауға және рейс кешігуі жағдайында жедел түрде өтемақы алуға мүмкіндік береді», — деп баяндады Талғат Ластаев. 

Вице-министр 2030 жылға қарай келесі нәтижелерге қол жеткізу жоспарланғанын айтты:

• Жолаушы ағыны 14,7 млн-нан 26 млн-ға дейін артады.
• Өңделетін жүк көлемі 170 мың тоннадан 500 мың тоннаға дейін өседі.
• Әуе кемелерінің саны 104-тен 221-ге дейін көбейеді.
• Халықаралық бағыттар 119-дан 200-ге дейін артады.