Қазақстан өнеркәсібі 2024 жылдың бірінші жартыжылдығында даму қарқынын көрсетті. Заманауи технологияларды енгізу және өндірістік процестерді автоматтандыру өндіріс тиімділігін едәуір арттыруға және шығарылатын өнімнің сапасын жақсартуға мүмкіндік берді. Өнеркәсіптік кәсіпорындар саланың тұрақты дамуына ықпал ететін өндірістің энергиялық тиімді және экологиялық әдістерін енгізуде. Бірінші жартыжылдықта елдің экспорттық әлеуетінің өсуі Қазақстанның халықаралық ұстанымдарын нығайтудағы өнеркәсіптік саясаттың маңыздылығын көрсетеді.

2024 жылдың бірінші жартыжылдығының қорытындысы бойынша ҚР Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі қызметінің мәліметтері мен талдаулары Primeminister.kz сайты редакциясының шолуында ұсынылған. 

Жыл басынан бері Қазақстан бойынша 570 млрд теңгеге 40 жаңа жоба іске қосылып, 6,9 мың тұрақты жұмыс орны ашылды. 2024 жылдың соңына дейін шамамен 1,4 трлн теңгеге 180 жобаны іске қосу және шамамен 17,4 мың тұрақты жұмыс орнын ашу жоспарлануда, оның ішінде келесі негізгі жобалар бойынша:

● «EkibastuzFerroAlloys» ЖШС, Павлодар облысында 800 жұмыс орнына арналған ферроқорытпа зауыты, инвестиция көлемі 92,4 млрд теңгені, жобалық қуаты — жылына 240 мың тонна ферросилицийді құрайды;

● «KamLitKZ» ЖШС, Қостанай облысындағы жүк көліктерінің қосалқы бөлшектерін шойын құю арқылы өндіретін зауыт, инвестициялар көлемі – 78,2 млрд теңге, 360 жұмыс орны, нақты мәніндегі жобалық қуаты – жылына 45 мың тонна;

● «Жетісу Вольфрамы» ЖШС, Алматы облысындағы «Бұғыты» вольфрам кен орнын өнеркәсіптік игеру, инвестициялар көлемі – 135 млрд теңге, 350 жұмыс орны, жылына 3,3 млн тоннадан кен өндіру және өңдеу, жылына 10 мың тонна концентрат, WO3 концентраты – 65%;

● «ТехноНИКОЛЬ-КАЗАХСТАН» ЖШС, Алматы облысындағы жылу оқшаулағыш материалдар өндіретін зауыт, инвестициялар көлемі – 43,9 млрд теңге, 220 жұмыс орны, жылына 1,4 млн текше метр мақта тас және жылына 400 мың текше метр полимерлі оқшаулау;

● «Пружина» ғылыми-өндірістік фирмасы» ЖШС, теміржол жылжымалы құрамы серіппелерін өндіретін зауыт, инвестиция көлемі – 1,1 млрд теңге, 51 жұмыс орны, нақты мәніндегі жобалық қуаты – жылына 298,5 мың дана.

Барлық жобалар толық қуатына шыққанда, олардың өндіріс көлемі шамамен 1,8 трлн теңгені құрайтын болады, оның ішінде экспортқа – 0,4 трлн теңге, импортты алмастыру – 1,4 трлн теңге.

Қара металлургия: Қазақстан металл сынықтарын жинау және қайта өңдеу ережелерін қатаңдатады

2024 жылдың алғашқы 5 айында Қазақстанда металлургия өнімінің өндірісі айтарлықтай өсті, 54,2%-ға артты. Бұл өсім ферроқорытпалар, өңделмеген алюминий, өңделмеген қорғасын және тазартылған мыс өндірісінің ұлғаюымен байланысты.

Қазақстан қара және түсті металдардың ірі экспорттаушысы саналады. Экспорттан түскен табыс елдің сауда теңгерімін жақсартуға және валюталық резервтердің өсуіне ықпал етеді. 2024 жылдың алғашқы 4 айында металлургия саласының экспорты 8,3%-ға өсіп, $4,7 млрд-ты құрады.

Қазақстанның металлургия өнеркәсібінде жұмыс істейтін кәсіпорындар саны айтарлықтай өсті, өз кезегінде бұл бәсекелестіктің күшеюіне әкелді. Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша, қазіргі таңда елде 442 металлургиялық компания жұмыс істейді, оның ішінде 26-сы ірі кәсіпорындар. Аталған салада жұмыс істейтін азаматтардың жалпы саны шамамен 85,6 мың адамды құрайды.

2024 жылдың бірінші жартыжылдығында Қазақстанның қара металлургия саласында елеулі өзгерістер орын алды. Қара металл сынықтарын жинау, дайындау және қайта өңдеу қызметін рұқсат беру тәртібіне көшіру стратегиясы аясында бірқатар жаңа заңнамалық және нормативтік актілер қабылданып, іске қосылды. ҚР Үкіметі осы қызмет түрімен айналысатын кәсіпорындар үшін екінші санаттағы рұқсаттарды беру жөніндегі жауапты органдарды анықтап, тәуекелдерді бағалау рәсімдері мен критерийлерін бекітті.

Экспорттық бақылау мәселелеріне ерекше назар аударылды. Ішкі нарықты нығайту және жергілікті металлургиялық кәсіпорындардың шикізаттық қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін қара металл сынықтары мен түсті металл қалдықтарын шығаруға тыйым салынды.

Назарға метал сынықтарын жинау, сақтау, қайта өңдеу және сату саласындағы әдістемелер мен көрсеткіштерді әзірлеу және келісу алынуда. Олар процестердің тиімділігі мен ашықтығын арттыруға арналған, мемлекеттік органдармен қайталама келісу кезеңінде және соңғы бекітуін күтуде.

2024 жылдың қаңтар-мамыр айларында химия өнеркәсібінің негізгі капиталындағы инвестиция 68,4 млрд теңгені құрады. Инвестиция көлемін арттыру Павлодар облысында техникалық кремний өндірісі, Түркістан облысында сутек асқын тотығы, Атырау облысында сұйық азот және басқа да негізгі бастамалар бойынша жобалардың іске қосылуымен байланысты. Алғашқы жартыжылдықта Қазақстанда 9 жаңа шағын кәсіпорын ашылды. Негізгі инвестициялық көлемдер Павлодар облысында – 38,2%, Жамбылда – 18,6%, Атырауда – 18,4%, Түркістанда – 10,3% және Маңғыстауда – 7,4% шоғырланған.

Түсті металлургия: стратегиялық минералдар саласындағы ынтымақтастық

2024 жылдың алғашқы жартыжылдығында Қазақстанның түсті металлургиясы стратегиялық маңызды минералдар бойынша әлемдік нарықтағы халықаралық ынтымақтастықты арттыру және позицияларды нығайту аясында белсенді даму қарқынын көрсетуде. Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі Қытай Халық Республикасының  Коммерция министрлігімен және Корея Республикасының Сауда, өнеркәсіп және энергетика министрлігімен саладағы ынтымақтастықты тереңдетуге бағытталған өзара түсіністік туралы меморандумдарға қол қойды.

Ішкі заңнама аясында осы саладағы өнімге қойылатын талаптарға қатысты техникалық регламенттерге өзгерістер енгізуді қоса алғанда, бірқатар түзетулер әзірленуде. 

Сонымен қатар түсті металлургия объектілерін антитеррористік қорғауды күшейту шараларына назар аударылуда, бұл жүйелі кәсіпорындардың қауіпсіздігі мен тұрақтылығын қамтамасыз етудің маңыздылығын көрсетеді.

Машина жасау: инвестициялық ынтымақтастық және өндірісті жаңғырту

2024 жылдың алғашқы жартыжылдығында Қазақстандағы өнеркәсіп өнімінің көлемі 814,4 млрд теңгеге жетті. Осы кезеңде барлық типтегі 62 435 автокөлік, оның ішінде тіркемелер мен жартылай тіркемелер, 57 055 жеңіл автокөлік және 1 090 автобус шығарылды. 

Барлық автомобиль өнеркәсібі мекемелері ірі тораптық жинақтаудан ұсақ тораптық жинақтауға көшті, автомобильдер мен кабиналардың дәнекерлеу және бояу бойынша заманауи технологиялық операцияларын қолдануда. Ұсақ тораптық әдіспен өндіріс талаптары жыл сайын 10% артып отырады. Жеңіл автокөлік өндірісімен айналысатын барлық зауыттар халықаралық стандарттарға сай келетін заманауи жоғары технологиялық жабдықтармен, оның ішінде роботталған жүйелермен қамтамасыз етілген.

Үкіметтің Қаулысымен трансформаторлар мен электр станциялары Мемлекеттік сатып алу ұлттық режимінен алынып тасталды, тізім 1,6 мыңнан астам машина жасау тауарларымен кеңейтілді. Бұл шаралар ішкі өндірісті ынталандыру және отандық өндірушілерді қолдауға бағытталған.

Теміржол өнеркәсібін дамыту және жаңғыртуға ерекше назар аударылды. Теміржол өнеркәсібін дамыту және жаңғырту аясында инвестициялық шарттың қосымша келісіміне сәйкес теміржол локомотивтері мен жылжымалы құрамды өндіру және техникалық қызмет көрсету жобасына салықтар мен кедендік алымдардан босату мерзімі ұзартылады. Бұл қадам өнеркәсіптің дамуына және оның бәсекеге қабілеттілігін арттыруға ықпал етеді.

12 маусымда Корея Республикасының $7,53 млн көлеміндегі грантымен лифт өнеркәсібі үшін сынақтық R&D орталығын құру туралы келіссөздер хаттамасына қол қойылды. Бұл жоба инновациялық технологияларды енгізуге және шығарылатын өнімнің сапасын арттыруға бағытталған.

Еуразиялық экономикалық комиссиямен ынтымақтастық аясында белгілі бір тауарлардың импорттық кедендік алымдарын уақытша төмендету туралы шешім қабылданды, бұл Қазақстанда электротехникалық өнімді өндіру үшін жағдайды жақсартуға ықпал етеді.

Үкіметтің 2024 жылға арналған экономикалық өсуді қамтамасыз ету бойынша іс-қимыл Жоспарын іске асыру аясында 50 млрд теңге көлемінде мемлекеттік инвестициялық ұсыныс әзірленді. Бұл ұсыныс еліміздің негізгі индустриалды холдингтерінің жарғылық капиталын ұлғайтуға, соның ішінде «Байтерек» Ұлттық басқарушы холдингі, «Қазақстанның Даму Банкі» және «Өнеркәсіпті дамыту қоры» АҚ жарғылық капиталын арттыруға бағытталған.

Құрылыс материалдары, жиһаз, қағаз өндірісі және ағаш өңдеу

Мемлекеттік реттеу аясында ұлттық мемлекеттік сатып алу режимінен түрлі құрылыс пен жылу оқшаулағыш материалдар бойынша алынған ерекшеліктер жергілікті өндірушілерді қолдауға бағытталған. Құрылыс нарығына талдау жасалды. 2024 жылдың қыркүйегінде «Техно-НИКОЛЬ Орталық Азия» ЖШС жылу оқшаулағыш материалдар зауытының ашылуы жоспарлануда.

Жиһаз өнеркәсібіндегі өндіріс көлемі алғашқы 4 айда 31,2 млрд теңгені құрады, бұл өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 130,4% өсімді көрсетуде. Салаға 1,6 млрд теңге көлемінде инвестициялар тартылды.

Жеңіл өнеркәсіп: елеулі өзгерістер мен жаңалықтар

Биылғы ақпан айында Үкімет жеңіл өнеркәсіп тауарларын мемлекеттік сатып алу кезінде ұлттық режимнен 2 жылға уақытша алып тастауды көздейтін қаулы қабылдады. Бұл қадам отандық өндірушілерді қолдауға және саланың дамуын ынталандыруға бағытталған.

2023-2029 жылдарға арналған Өңдеуші өнеркәсіпті дамыту тұжырымдамасының іске асырылуы аясында жеңіл өнеркәсіп инвестициялық жобаларды жүзеге асыру үшін негізгі салалардың қатарына қосылды. 

«AZALA Textile» ЖШС-нің құрылыс және көлік салаларындағы ірі компаниялармен ынтымақтастық орнатуы маңызды қадам болды. Жергілікті қамтудың жоғары деңгейі міндеттемесімен төсек жабдықтарын жеткізу бойынша ұзақмерзімді келісімдер жасалды. Жалпы сомасы 2,6 млрд теңгені құрайтын келісімдер жасалды, бұл қазақстандық өндірушілердің сенімін және нарықтағы позицияларын нығайтуын көрсетеді.

2024 жылдың бірінші жартыжылдығында жеңіл өнеркәсіп өнімінің көлемі 95,7 млрд теңгені құрады. Киім өндірісі секторы оң динамика көрсетті, өсім 11,5% құрады.

2024 жылдың қаңтар-сәуір айларында жеңіл өнеркәсіп өнімінің экспорты $67,3 млн жетті, бұл алдыңғы жылмен салыстырғанда 69%-ға артық. Негізгі экспорттық тауарлар арасында трикотаж өнімдері, майкалар, жейделер, сөмкелер мен қаптама пакеттері бар. Ресей, Түркия және Қытай негізгі өткізу нарықтары болып қала бермек.

2024 жылдың 6 айында жеңіл өнеркәсіптің негізгі капиталындағы инвестициялар 4,2 млрд теңгені құрады. Сонымен қатар киім өндірісіндегі инвестициялар 6,7 есе – 1,3 млрд теңгеге дейін өсті, тері және тері өнімдері өндірісіндегі инвестициялар 3 есе – 94 млн теңгеге дейін артты.

Биыл Ақтөбе облысында тоқылмаған материалдар өндірісі, экструзиялық геосинтетика өндірісі, сондай-ақ Атырау облысында полипропиленнен қапшықтар мен пленкалар өндіру секілді жаңа жобаларды белсенді түрде іске асырылып жатыр.