Республикада ерекше қажеттіліктері бар 711,8 мың адам тұрады. Мүгедектігі бар адамдардың өмір сүру сапасын арттыру мемлекеттік саясаттың басты бағыттарының бірі және ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің бірінші кезектегі міндеттерінің бірі болып табылады. Осы жылдың 1 шілдесінен бастап Қазақстанда халықтың осы санатын әлеуметтік қолдау шаралары күшейтілетін болады.

Бүгінгі таңда Қазақстанда тұратын 711,8 мың мүгедектігі бар адамның 420 мыңы еңбекке қабілетті жаста (58%), 187,5 мыңы зейнеткерлік жаста (26,3%) және 104,3 мыңы 18 жасқа дейінгі балалар (14,6%).

Мүгедектігі бар адамдарды әлеуметтік қорғау саласындағы мемлекеттік саясат олардың қоғамға толыққанды кірігуіне бағытталған. Мүгедектігі бар адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету үшін Қазақстанда мыналарды қамтитын көп деңгейлі әлеуметтік қорғау жүйесі жұмыс істейді: әлеуметтік жәрдемақылар мен төлемдер түріндегі мемлекеттік көмек; әлеуметтік оңалту шеңберінде ағзаның жоғалған функцияларын өтеу; арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету.

Еңбекке қабілеттілігінен айырылған адамдарды әлеуметтік қамсыздандыру мынадай төлемдерден тұрады:

Бірінші деңгей (базалық) – бюджеттен төленетін мүгедектігі бойынша мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар. Олардың мөлшері тиісті қаржы жылына арналған «Республикалық бюджет туралы» заңда белгіленген ең төменгі күнкөріс деңгейіне, сондай-ақ мүгедектіктің топтары мен себептеріне байланысты. Биыл жәрдемақы мөлшері 8,5% - ға өсті. Осы жылғы 1 наурыздағы жағдай бойынша мүгедектігі бойынша жәрдемақының орташа мөлшері 58 656 теңгені құрайды, алушылар саны 532,3 мың адам, жалпы 62 млрд теңгеден астам сома төленді.

Екінші деңгей (міндетті) – егер жұмыс беруші зардап шеккен жұмыскер үшін Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына (бұдан әрі – МӘСҚ) әлеуметтік аударымдар төлеген болса, МӘСҚ-тан төленетін әлеуметтік төлемдер. Олардың мөлшері қызметкердің табысына, жалпы еңбек ету қабілетінен айырылу дәрежесіне және міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне аударымдардың ұзақтығына байланысты.

ҚР Үкіметінің шешіміне сәйкес МӘСҚ-тан төленетін әлеуметтік төлемдер мөлшері жыл сайын инфляция деңгейіне көтеріледі. Осы жылы олар да 8,5% - ға көтерілді. 2023 жылғы 1 наурыздағы жағдай бойынша еңбекке қабілеттілігінен айырылған жағдайда төленетін әлеуметтік төлемнің орташа мөлшері 33 211 теңгені, алушылар саны 86,5 мың адамды құрайды.

Мемлекет басшысының 2023 жылғы 29 наурыздағы VIII сайланған Парламенттің бірінші сессиясының ашылуында берген тапсырмасы бойынша 2023 жылғы 1 шілдеден бастап МӘСҚ-тан мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар мен әлеуметтік төлемдердің мөлшерін қосымша 14,5%-ға арттыру жоспарлануда. Сол пайыздық арақатынаста мүгедектігі бар балаларды тәрбиелеп отырған, сондай-ақ бірінші топтағы мүгедектігі бар адамдарды күтуді жүзеге асыратын адамдарға берілетін мемлекеттік жәрдемақылардың мөлшері арттырылатын болады.

Үшінші деңгей – егер еңбек ету қабілетінен айырылу жұмыс орнында жарақат алу немесе кәсіптік аурумен байланысты болса және зардап шеккен жұмыскер еңбек (қызметтік) міндеттерін атқару кезінде жазатайым оқиғалардан сақтандырылса, сақтандыру ұйымынан сақтандыру төлемдері.

Мүгедектігі бар адамдар көрсетілімдері мен қарсы көрсетілімдерін ескере отырып, мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен протездік-ортопедиялық көмекпен, сурдо-тифлотехникалық құралдармен, кресло-арбалармен, санаторий-курорттық емдеумен, міндетті гигиеналық құралдармен, жеке көмекшінің және жестау тілі маманының қызметтерімен қамтамасыз етіледі.

Азаматтарға ыңғайлы болу үшін 2020 жылы мүгедектігі бар адамдарға техникалық құралдар (бұдан әрі – ОТҚ) өндірушісі мен жеткізушісін және оңалту қызметтерін өз бетінше таңдауға мүмкіндік беретін Әлеуметтік қызметтер порталы іске қосылды. Порталды енгізу 2022 жылы оңалтудың жеке бағдарламаларының орындалуын 90,8%-ға дейін жеткізуге, сондай-ақ тұрғылықты жеріне қарамастан қызметтер мен техникалық құралдарға қолжетімділікті қамтамасыз етуге мүмкіндік берді. 2023 жылғы 1 наурыздағы жағдай бойынша мүгедектігі бар адамдар портал арқылы 67,3 мыңға жуық техникалық оңалту құралдарын, 6,1 мың услугау тілі қызметтерін, 23,7 мың жеке көмекшінің қызметтерін алды.

Қағазбастылықты, көрсетілетін қызметті берушілердің көрсетілетін қызметті алушылармен байланысын болдырмау және мүгедектік тобын белгілеу жөніндегі рәсімнің ашықтығын қамтамасыз ету мақсатында пилоттық режимде медициналық-әлеуметтік сараптама жүргізудің сырттай форматы бойынша жоба іске асырылуда. Мүгедектік тобын белгілеу жөніндегі қызметті алу үшін өтініш берушіге тұрғылықты жері бойынша емханаға жүгіну және қажетті тексеруден өту қажет, қалған процестер ақпараттық жүйелерді интеграциялау есебінен оның қатысуынсыз өтеді. Жыл басында жобаға 700 медициналық ұйым қосылды. 2023 жылғы 3 сәуірдегі жағдай бойынша сырттай форматта Қазақстанның барлық өңірлерінен 15,2 мың өтінім қаралды.

Мүгедектігі бар адамдар үшін қолжетімді және кедергісіз орта құру бойынша жұмыс жүргізілуде. Жергілікті жерлерде объектілерді бейімдеу және осы ақпараттың қолжетімділігі жөніндегі шараларды мониторингтеу үшін мүгедектігі бар адамдарға «Қолжетімділіктің интерактивті картасы» порталы жұмыс істейді. Порталдағы деректерді жергілікті атқарушы органдар толтырады, ал қолжетімділікті бағалауды мүгедектігі бар адамдар мен олардың бірлестіктері тікелей береді.

Туындаған әлеуметтік проблемаларды еңсеру және мүгедектігі бар адамдардың қоғам өміріне қатысу мүмкіндіктерін қалыптастыру мақсатында стационар, жартылай стационар және үйде күтім жасау жағдайларында арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсетіледі. Қажеттілікке байланысты арнаулы әлеуметтік қызметтер 8 бағыт бойынша ұсынылады: әлеуметтік-тұрмыстық, әлеуметтік-медициналық, әлеуметтік-психологиялық, әлеуметтік-педагогикалық, әлеуметтік-еңбек, әлеуметтік-мәдени, әлеуметтік-экономикалық, әлеуметтік-құқықтық бағыт.

Мүгедектігі бар адамдарға арнаулы әлеуметтік қызметтерді 731 мемлекеттік ұйым ұсынады, оның ішінде:

- стационарлық үлгідегі 116 мемлекеттік медициналық-әлеуметтік мекеме;

- 80 мемлекеттік күндізгі орталықтар;

- 32 мемлекеттік оңалту орталығы;

- үйдегі 503 әлеуметтік көмек бөлімшесі.

Стационарлық ұйымдардың жұмыс істеп тұрған желісіне балама күндізгі және үйде болу жағдайында арнайы әлеуметтік қызметтер көрсету болып табылады, олар өз кезегінде отбасында адамды сақтау арқылы отбасылық құндылықтарды нығайтуға бағытталған. Нәтижесінде бұрын стационарлық мекемелерде болған 800-ден астам бала өз отбасыларына қайтарылды.

Бүгінгі таңда арнайы әлеуметтік қызметтерді ұсыну бойынша әлеуметтік тапсырысты еліміздің барлық өңірлерінде 182 ҮЕҰ жүзеге асыруда (2009 жылы – 4 ҮЕҰ).

Парламент Сенаты қабылдаған ҚР Әлеуметтік кодексінде әлеуметтік қызмет көрсету жүйесін трансформациялау көзделген, оның басты мақсаты – мүгедектігі бар адамдар үшін арнаулы әлеуметтік қызметтердің қолжетімділігін арттыру. Арнайы әлеуметтік қызметтер мен тариф белгілеу стандарттарын жетілдіру; арнайы әлеуметтік қызметтер жүйесін монополиясыздандыру және деинстуализациялау; әлеуметтік қызметкерлердің мәртебесін арттыру бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Осы жылғы 1 шілдеден бастап мынадай жобаларды іске асыру жоспарлануда:

- жоғары сапалы катетермен қамтамасыз ету. Осы мақсаттар үшін республикалық бюджетті нақтылау кезінде 328 млн теңге қарастырылған;

- жергілікті бюджет қаражаты есебінен берілетін гигиеналық құралдардың (жөргектердің) нормативін 2 есе ұлғайту;

- Денсаулық сақтау министрлігімен бірлесіп ақыл-ойы бұзылған балаларды санаторий-курорттық емдеуге жіберу критерийлері айқындалды. Биыл пилоттық режимде ел бойынша 1000 бала жіберіледі;

- 7 өңірде жан басына шаққандағы нормативтерді енгізу және арнайы әлеуметтік қызметтер көрсетуге жеке секторды тарту бойынша пилоттық жобаны іске асыру.

Мемлекет басшысы өз Жолдауында ерекше қажеттіліктері бар адамдардың өмір сүру сапасын жақсарту міндетін қойды, атап айтқанда, бұл –оңалту орталықтарының желісін кеңейту.

12 өңірде 150 орындық жаңа оңалту орталықтарының құрылысы жоспарланған. Құрылыс Абай, Ақтөбе, Жамбыл, Батыс Қазақстан және Түркістан облыстарында басталды. Осы жылы Ақмола және Атырау облыстарында орталық құрылысын бастау жоспарланған.

Бұдан басқа инклюзивті қоғамды дамытуға бағытталған «Қамқорлық» бастамасының үшінші кезеңін іске асыру шеңберінде ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі «Қамқорлық қоры» КҚ, «Samruk - Kazyna Trust» КҚ, «Қазақстан Халқына» ҚҚ және жергілікті атқарушы органдармен бірлесіп, инклюзивті қоғамды дамыту үшін күндізгі болу орталықтарын ашу бойынша жұмыс жүргізуде. елдің 8 өңірінде аутизм спектрі бұзылған және басқа да психикалық бұзылулары бар балалар. Әрбір орталық 125 балаға қызмет көрсетуге арналған.

Биыл 2 сәуірде Шымкент қаласында, 3 сәуірде Павлодар қаласында аутизм спектрі бұзылған және басқа да ақыл-ой кемістігі бар балаларға арналған орталық өз есігін ашты.

Осы бағыттағы жұмыс жалғасатын болады.