Қазақстанда шикізаттық емес экспортты дамыту жөніндегі шаралар туралы ОКҚ алаңында Cауда және интеграция вице-министрі Қайрат Төребаев баяндап берді.

«Өткен жылы біз өңделген өнім экспортының рекордтық көрсеткішіне 26,5 млрд. АҚШ. доллырға жеткіздік. Бұл үрдіс биыл да жалғасуда», - деп атап өтті вице-министр.

2023 жылдың бірінші тоқсанында өңделген өнімнің сыртқы саудасының жалпы көлемі өткен жылдың ұқсас кезеңінің алдыңғы көрсеткішімен салыстырғанда 32%-ға ұлғайып, 18,8 млрд АҚШ долларын құрады. Осы кезеңде шикізаттық емес тауарлардың экспорты 5,9 млрд АҚШ долларын құрап, 7,6% өсім көрсетті.

Экспорттық жеткізілімдердің айтарлықтай өсуі тауарлардың бірқатар атауларын көрсетті. Мәселен, өткен жылы шетелге ұн сату 70,8%-ға, мұнай өнімдері – 52,2%-ға, жеңіл автомобильдер – 46%-ға, күнбағыс майы – 19.9%-ға өсті, ал тыңайтқыштар экспорты 2.8 есе өсті.

2023 жылдың үш айында Қазақстан дайын экспорттық өнімді әлемнің 106 еліне жөнелтті, бұл ретте өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда импорттаушы елдердің тізбесі кеңейді. Қазақстан экспортының жаңа нарықтары Сирия Араб Республикасы, Сенегал, Солтүстік Македония, Сомали, Гвинея, Кипр болды.

Қазақстаннан өңделген өнімнің негізгі сатып алушылары дәстүрлі түрде Ресей, Қытай, Өзбекстан, Түркия, Нидерланды, Ұлыбритания, Жапония, Қырғызстан, Грузия және Ауғанстан болып табылады.

Қайрат Төребаевтың айтуынша, Қазақстанда экспортты қолдаумен екі оператор айналысады: KazakhExport қаржылық шаралар көрсетеді, QazTrade экспортқа бағдарланған кәсіпорындар үшін қаржылық емес құралдарды ұсынады.

Өткен жылдың қорытындысы бойынша елде кем дегенде үш жыл бойы экспорттайтын 650 белсенді шикізаттық емес экспорттаушы бар. Оның ішінде 463 кәсіпорын мемлекеттік қолдаудың қаржылық емес шараларын пайдаланды. Бұл бағдарламалар экспорттық жеделдету, маркетплейстерге шығару, сауда миссияларына қатысу және экспорт шығындарының бір бөлігін өтеу.

«Әрбір шара салынған бюджет ақшасын қайтару түріндегі нәтижені көрсетеді. Акселерация бағдарламасы бойынша бір бюджеттік теңгеге қайтару 158 теңгені, маркетплейстерге шығару бойынша - 213 теңгені, сервистік қолдау шаралары бойынша - 652 теңгені құрады», - деді сауда және интеграция вице-министрі ОКҚ брифингінде.

Өткен жылы акселератор шеңберінде қолдаудың арқасында шамамен 260 млн АҚШ доллары сомасына 38 экспорттық келісімшарт жасалды. Бүгінгі таңда Өзбекстанға 19 млн АҚШ долларға өнім жеткізуге 2 келісімшартқа қол қойылды. Ресейге жалпы сомасы 1,3 млн долларға (600 млн\жыл) тұрмыстық химияны жеткізуге арналған 1 ұзақ мерзімді келісімшарт және қытай нарығына 5 млн АҚШ долларға мыс өнімдерін жеткізуге арналған тағы 2 келісімшарт. Сондай-ақ, Оңтүстік Кореямен қазақстандық азық-түлік өнімдерін жеткізу бойынша келіссөздер жүргізілуде.

2023 жылдың басынан бастап QazTrade желісі бойынша Вьетнам (Ханой қ.), Әзірбайжан (Баку қ.), Иран (Тегеран қ.), Қытай (Сиань қ.), Өзбекстан (Ташкент қ.) сияқты елдерде 5 сауда-экономикалық миссия өткізілді. Сауда-экономикалық миссиялардың қорытындысы бойынша 300 млн АҚШ долларынан астам сомаға экспорттық келісімшарттарға қол қойылды.

Жыл соңына дейін тағы 5 сауда-экономикалық миссия ұйымдастырылады. Бұдан басқа, Шанхай қаласындағы (Қытай) жыл сайынғы Шанхай импорттық көрмесінде, Қытай-Еуразия СУАР ЭКСПО-ның 8-ші көрмесінде Қазақстан Республикасының Ұлттық стендтерін ұсыну жоспарлануда.

Тауарларды шетелдік нарықтарға жылжытудың тағы бір өзекті құралы отандық экспорттаушыларды Alibaba.com электрондық сауда алаңына шығаруды көздейді. 2020-2022 жылдары сауда платформасында 220 компания орналастырылды, олардың жиынтық сату көлемі шамамен 225 млн. АҚШ долларын құрады. Биылғы жылы 70 компания маркетплейстің алтын шоттарына қол жеткізе алады.

ҚР Президентінің Сиань қаласына жақында жасаған сапары аясында «JD.com» электрондық платформада Ұлттық павильон ашылды "JD.com". сонымен қатар, наурыз айында Астанада Ozon компаниясының фульфилмент-орталығының құрылысы аяқталды, оның алаңында 15 мың қазақстандық сатушы тіркелген, олардың сату көлемі 2022 жылы 10 млрд теңгеден асты.

Мемлекеттік қолдаудың ең талап етілетін шараларының бірі-шығыстардың бір бөлігін экспорттаушыларға өтеу. 2022 жылдың қорытындысы бойынша мемлекет 8,8 млрд теңге сомасына шығындарды қайтарды.

Қаражаттың негізгі алушылары шағын бизнес кәсіпорындары болды, олардың үлесі шамамен 48% құрады. Бұл азық-түлік өндірісі және көтерме сауда салаларында жұмыс істейтін компаниялар.

Сауда және интеграция министрлігінің ақпараты бойынша, осы қолдау шарасын көрсету нәтижесінде экспорт географиясы үш елге кеңейіп, Кипр, Франция және Жапония қосылды. Шығындарды өтеу жүзеге асырылатын тауарлардың номенклатурасы 53 позицияға өсті.

2023 жылы шығындарды өтеуге өтінімдерді қабылдау 21 сәуірден бастап жүргізіледі және 21 шілдеде аяқталады. Жыл соңына дейін QazTrade шамамен 10 млрд теңге сомаға өтінімдерді мақұлдауды жоспарлап отыр, бұл осы қолдау шарасын пайдаланған кәсіпорындар санын үш жүзге дейін арттыруға мүмкіндік береді.