ЖЭО негізгі және қосалқы жабдықтарының жоғары тозуы бойынша қалыптасқан жағдай және тұтынылатын жылу қуатының ұлғаюымен қалаларды белсенді урбанизациялау айтарлықтай шығындарды талап ететін қолданыстағы ЖЭО генерациялайтын қуаттарын жаңғырту, реконструкциялау және жаңарту қажеттілігін көрсетеді.

Осы мақсаттарды жүзеге асыру үшін 182 млрд теңге көлемінде қаржыландыру қажет. Айта кету керек, қазіргі уақытта электр станцияларының бекітілген тарифтер шеңберінде электр және жылу энергиясын сатудан түскен кірістері толыққанды жаңғыртуды орындау үшін шығындарды өтемейді.

Осы проблемаларды шешу мақсатында Энергетика министрлігі Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес «Инвестиция орнына тариф» жаңартылған бағдарламасын іске асыру бойынша жұмыс жүргізуде.

Ағымдағы жылдың 1 маусымынан бастап 47 энергия өндіруші ұйымның 27-сі үшін электр энергиясын өндіруге арналған шекті тарифтер түзетілді, олардың тарифтерінің орташа өсуі шамамен 24% -ды құрайды. Бұл шаралар ағымдағы жылы электр қуаты нарығы шеңберінде шамамен 70 млрд теңге инвестиция тартуға мүмкіндік береді. 2024-2025 жылдар кезеңінде жұмыс істеп тұрған станцияларды жаңарту, жаңғырту және жөндеу үшін генерация секторына бағдарламаны іске асыру есебінен қосымша 180 млрд теңгеге дейін тартылатын болады деп күтілуде.

«Инвестиция орнына тариф» бағдарламасы қысқа және орта мерзімді шараларды қамтиды.

Қысқа мерзімді шаралар шеңберінде жаңғыртуға және қалпына келтіруге жатпайтын тозу деңгейі жоғары жылу электр орталықтары бойынша үш жылдық кезеңге (2024 – 2026 жылдар) негізгі және қосалқы жабдыққа күрделі жөндеу жүргізу бойынша инвестициялық бағдарламалар жасасу ұсынылады. Бұл жаңа қуаттарды іске қосқанға дейін жылыту маусымдарының тұрақты өтуі үшін жылу электр орталықтарының деректерін жұмысқа жарамды күйде ұстауға мүмкіндік береді.

Жетіспейтін қаражатты жабу ЖЭО жабдықтарын күрделі жөндеуге қысқа мерзімді инвестициялық бағдарламалар жасасу жолымен электр қуаты нарығы бойынша қайтарымды қаражаттың жылдық лимиті (428 млрд. теңге мөлшеріндегі лимиттің бір бөлігі) шеңберінде шамамен 100 млрд теңге мөлшерінде жыл сайынғы қаржыландыруды бөлу есебінен жоспарланып отыр.

Инвестициялық бағдарламалардың орындалуына әрбір өңірде жұртшылықты тарта отырып, энергетикалық қадағалау комитеті атынан іс-шараларды іске асырудың барлық кезеңдерінде бақылау жүзеге асырылатын болады.

Орта мерзімді шаралар ұзақ мерзімді перспективада одан әрі пайдалануға жататын станциялар бойынша қуаттарды жаңғырту, реконструкциялау және кеңейту жөніндегі бағдарламаны әзірлеу жөніндегі меншік иелерінің міндеті бөлігінде инвестициялық келісімдер жасасу шеңберінде инвестициялық жобаларды іріктеу тәсілін өзгертуді көздейді. Уәкілетті органның инвестициялық келісімдер жасасуы өтінімдердің келіп түсуіне қарай жүзеге асырылатын болады.

Бұл ретте тәжірибе екінші деңгейдегі банктерден қаржыландыруды тарту мүмкін связистігіне байланысты кәсіпорындардың инвестициялық келісімдер жасасуға мүдделілігінің төмендігін көрсетті. Осы жағдайларды шешу үшін Энергетика министрлігі жылу электр станцияларының инвестициялық жобаларын оларды іске асыру кезеңінде қаржыландыру мүмкіндігін көздеуді ұсынады.

Инвестициялық келісімдер жасасу кезіндегі басты өлшемдер тозу деңгейін қолданыстағы деңгейден 10 – 15% - ға төмендету, кәсіпорынның өз мұқтажын қысқарту, шартты отынның үлестік шығынын жобаға келтіру, ҚҚТ енгізу бөлігінде нысаналы индикаторларды белгілеу болып табылады.

Сондай-ақ алынған қаражатты мақсатты пайдаланудың ашықтығын қамтамасыз ету бойынша нарыққа қатысушылардың қосымша міндеттемелерін енгізу мақсатында заңнамаға түзетулер пысықталуда.